Genel seçimlerden sonra yeni hükümetle birlikte bazı yeni bakanlıklar kuruldu. Bunların arasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı da var. 1980 sonrasında İmar ve İskân Bakanlığı’nın Bayındırlık Bakanlığı içinde eritilmesiyle “şehircilik” konusu çok ihmale uğramıştı. Yeni kurulan bakanlıkla şehircilik yaklaşık otuz yıl sonra ilk kez, devlet yönetimi düzeyinde gündeme taşınmış oluyor. Buna, umut verici bir gelişme olarak bakılabilir.

Herkes şehirlerimizin görünümünden, yaşanmazlığından ve genelde çarpık yapılaşmadan yakınıyor. Buna karşılık çözüm için doğruların ortaya konmasına pek yaklaşan yok. Aslında kentlerimizin sorunu planlamada ve şehircilikte yatıyor. Planlama, şehircilik, mimarlık yıllardır göz ardı edildi. Biz o alanlarda sınıfta kaldık. Şu anda da hâlâ çoğu parsel bazında tekil, günlük, keyfi uygulamalarla karşı karşıyayız. Merkezi yönetim ve yerel yönetimler bu gidişten pek yakınmıyorlar. Ne var ki siyasal baskı ve rant hırsının egemen olduğu böyle bir uygulamanın sürüp gitmesi beklenemez.

Günümüzde şehir planlamasında yaşanan dağınıklık, yetki kargaşası ve çok başlılık dikkate alınırsa yeni bakanlığa ülkenin fiziksel yapılanmadaki geleceği bakımından ciddi sorumluluklar düştüğü söylenebilir. Bugün yalnızca belediyeler değil, bakanlıklar ve birçok kamu kurumu plan yapma ve onama yetkisine sahip. Aslında yapılan, çoğu kez, “plan” değil, “plan değişikliği.” Bu değişikliklerin çoğu da -şayet varsa- esas planlarla uyum içinde olmaktan çok uzak. Bunlar yalnızca, ele alınan kent parçasının, adanın, parselin imar haklarının daha yoğun yapılaşmayla artırılmasına, bu yoldan parasal değerinin yükseltilmesine yönelik. Amaç, arsayı ya da araziyi, yoğun yapılaşma haklarıyla donatıp paraya dönüştürmek. TOKİ’nin çabalarında bile çoğu kez bu durum görülüyor. Amaç, belirli yerde olabildiğince çok konut üretip birim arsa maliyetini en aza indirmek. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) için de durum pek farklı değil. Orada da amaç, satılacak arsaya olağandışı yapılaşma hakları tanıyarak arsayı en yüksek değerden özelleştirmek, daha açık deyişle, satmak. Örnekler çok: Levent’teki eski İETT otobüs garajı, Zincirlikuyu’daki Karayolları arsası, Mecidiyeköy’deki Ali Sami Yen Stadı arsası, Kadıköy’deki eski Meteoroloji arsası, hattâ, şimdilerde Salıpazarı diye anılan tarihi Kuşdili Çayırı… Bütün bu alanlarda şehir kimliğiyle bağdaşmayan, sıkışık, yeşili yok eden, kentsel donatıyı gözetmeyen, bilimsel şehircilik ilkelerine aykırı sözümona planlı uygulamalar söz konusu.

Öte yandan “kentsel dönüşüm” adı altında sürdürülen uygulamalar var. Yapılması kaçınılmaz olan, ama hiç kuşkusuz kentsel planlama ve kentsel tasarım ilkelerine uygun olarak sürdürülmesi gereken “kentsel dönüşüm” ne yazık ki bu ilkeler dışlanarak “rantsal dönüşüm” şeklinde uygulanmakta.

Son günlerde çıkarılan bir Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Maliye Bakanlığı’na, Hazine arazileri üzerinde Bakanlar Kurulu’nun belirlediği projeler için imar planı yapma, tadil etme ve imar uygulamasını gerçekleştirme yetkisi tanındı. İlgili düzenlemeye göre hazine arazilerinin ve kamu binalarının, imar hakları, yapılaşma yoğunlukları artırılarak otel, iş merkezi, toplu konut alanı olarak satışa çıkarılması söz konusu. Buralar da yukarıda verdiğimiz örneklerdeki gibi gelişirse alanlara ve kentlerimize iyice yazık olur.

Bütün bu kötü manzara karşısında, yeni kurulan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nı ihtiyatlı bir iyimserlikle karşıladığımı, iyimserliğimin düş kırıklığına dönüşmemesini dileyerek belirtmeliyim. Bu konuda söylenebilecek ilk düşünce, Bakanlığın “çevre”ye ve “şehircilik”e tam olarak sahip çıkması gereğidir. Planlama süreçlerinin bir koordinasyon içinde doğru işlemesinin sağlanması Bakanlığın ilk hedefi ve görevi olmalıdır. Yolu ise, siyasal, popülist ya da rantsal baskılara boyun eğmekten değil, “bilim”den geçer.

Bu girişten sonra beklentilerimizi kısa maddeler halinde sıralayalım:

Çevre

•Bakanlığın “çevre”nin gerçek koruyucusu olması. Doğayı, suyu, havayı, yeşili, tarihsel ve kültürel değerleri koruması.

•Tarım alanlarının, ormanların, denizlerin, akarsuların, sulak alanların korunması; tarım alanlarının tarım dışı kullanımının önlenmesi. Şunu unutmayalım ki Türkiye eskiden olduğu gibi, tarım ürünleri bakımından kendine yeterli 7 ülkeden biri değil artık. Pek çok tarım ürününü ithal eden ülke konumuna geldi.

•Ekoloji kurallarının doğru bir şekilde uygulanması. Sertifika sistemlerinin bir an önce kurulup geliştirilmesi, uygulanması.

Planlama/Şehircilik

•Planlamada, kamudaki yetki kargaşasının kesinlikle önlenmesi.

•Ülke, bölge, kent ölçeğinde planlama ilkeleri konması; şehircilik biliminin yol göstericiliğinde, birbirleriyle eşgüdümlü birimler kurularak birbirini tamamlayan bütüncül planların bir an önce hazırlanıp hayata geçirilmesi.

•Ekonomik plana paralel ve onun tamamlayıcısı olarak ülke yerleşme planı ve fiziksel bölge planları hazırlanması.

•Kentsel planlamaya, kentsel tasarıma, mimarlığa, peyzaj tasarımına önem verilmesi; kentsel planlama ve kentsel tasarım uzmanlık dallarına açıklık kazandırılması.

•Planlamada bilimsel şehircilik kuralları dışına çıkılmaması, keyfilikten kaçınılması; planların, mevzii plan değişiklikleriyle delinmesinin kesinlikle önlenmesi.