Dr. Y. Müh. (Mimar)
Doğan Hasol
Yapı Endüstri Merkezi Başkanı

İstanbul kent yaşamı gelecekte nasıl şekillenecek?

İstanbul, olmaması gereken şekilde büyüdü, bir “mega kent” yani “azman kent” oldu. 1950’lerde nüfusu 1 milyondu, bugün 15 milyona ulaştığı söyleniyor. 60 yılda nüfus 15 katına çıkarken kentsel büyüme normal yoldan, planlı, sağlıklı bir şekilde olmadı. Kısacası kentleşme oldu, kentlileşme olamadı. Şehrin gelişmesini, göçle gelenlerin gelişigüzel yerleşmeleri belirledi. Başlangıçta, gelenlerin barınma ihtiyacını karşılayan masum gecekondular söz konusuydu. Zaman içinde gecekondular, oy deposu olarak görüldükleri için, verilen politik ödünlerle bir spekülasyon aracı haline geldi; giderek büyüdü, yayıldı, yükseldi ve şehrin perişan görünümünü belirledi. Gecekondu ve kaçak yapılardan oluşan ve çarpık kentleşme denilen olgu, bu işgalin, plansız, programsız politik ödünlerin ürünüdür.

Kısaca denilebilir ki, kentlerimizin görünümünü kırdan kente göçenlerle politikacıların, birbirini gözeten uzlaşmaları belirlemiştir. Bu, İstanbul için olduğu kadar, birçok şehrimiz için de böyledir.

Yakın geçmiş böyleydi. Geleceğe bakmadan önce biraz İstanbul’un bugününe bakalım, çünkü geleceği “bugün” belirleyecek. İstanbul hâlâ plansız bir şekilde büyüyor, yayılıyor. Öteden beri şehircilerin önemle üzerinde durdukları husus, İstanbul’un kuzeye doğru büyümemesi gerekliliğiydi. Bunun tam tersi yapıldı. Birinci, ikinci köprüler kuzeye doğru büyümenin yolunu açtı. Şimdi üçüncü köprüyle şehir iyice kuzeye kayacak, yeni yapılaşmalar ormanların yerini alacak. İstanbul’un ciğerleri ormanlar yok olacak.

İstanbul’un bir küresel metropol olmasına yönelik olarak iktidarın bazı girişimleri var. Örneğin İstanbul’un bölgedeki en büyük finans merkezi olması isteniyor. Ataşehir bu amaçla bir finans merkezi olarak yapılandırılıyor. Tabii, bütün bunlar şehrin üzerindeki nüfus baskısının daha da artması anlamına geliyor. Düşünün ki, son iki yılda İstanbul’un nüfusuna 341 bin kişi eklenmiş. İstanbul km² başına düşen insan sayısı bakımından dünya metropolleri arasında Mumbai ve Şanghay’dan sonra üçüncü. Km² başına 68 bin 602 kişiyle Manhattan’ın bile üzerinde.

Böylece nüfusla birlikte şehirde yapılaşma yoğunluğu arttıkça artıyor. Yeşil alanlar yapılaşmaya açılıyor, mevcut yapıların üzerine yeni katlar ekleniyor, yapılar giderek yükseliyor. Bugünkü gidiş, şehirciliğin bilimsel ilkelerinin çok uzağında…

Öte yandan kent yaşamı giderek değişiyor. “Sokak” yok oluyor; onun yerini kendi içine kapalı, katı güvenlik denetimli yerleşmeler alıyor. Bu durum insanları toplum yaşamından uzaklaştırıyor, kuşkucu, korkak hale getiriyor.

Şehrin bir yağ lekesi gibi büyümesi ve yoğun yapılaşma, yaşamı ve ulaşımı çıkmaza sokuyor. Ulaşımın toplu taşımacılık yerine otomobile terk edilmesi ise sorunları büsbütün artırıyor. Boğaz Köprüleri, alt geçitler, lastik tekerlekli araçlar için Haydarpaşa-Ahırkapı arasındaki tüp geçiş… Bütün bunlar bireysel ulaşıma yönelik çözümler. Aslında çözüm, önce yerleşimin, sonra da ulaşımın planlanmasında ve toplu taşımacılıkta. Bugün insanlar saatlerini yollarda harcayarak çile çekiyorlar; uzaklık ve yitirilen zaman nedeniyle kent yaşamına katılamıyorlar.

Öte yandan başta TOKİ konutları olmak üzere genelde pek çok konut yerleşmesinde “mimarlık” göz ardı edilmiş durumda. Oysa mimarlık, bir yerin uygarlık düzeyinin en önde gelen göstergesi olduğu gibi, kent yaşamının, kentsel kalitenin de vazgeçilmezidir. İnsan yaşamı sürekli olarak mimari mekânlarda geçer. Bu, evden, çalışma-eğlence-dinlenme mekânlarından, kentsel mekâna kadar böyledir. İnsanlar bunun pek farkında olmasalar da durum böyledir. Bu nedenle o mekânların kalitesi insanların yaşam kalitesine yansır, onu etkiler. Ben zaman zaman, “kötü mekânda iyi insan yetişmez” derim. Bu doğrudur.

İstanbul ne yazık ki burada anlattığım gibi büyüyor. Nüfus ve yapılaşma yoğunluğu giderek artarken yeşil alanlar azalıyor; belediyeler kamusal açık alanlara, parklara önem vermiyor. Kentsel dönüşüm projeleri de ne yazık ki toplumsal boyut göz ardı edilerek ranta dönük anlayışla sürdürülüyor. Bu arada altyapı sorunları, teknik altyapıda olduğu gibi kültürel altyapı alanında da sürüyor. Kültürel tesis azlığı İstanbul’un büyüklüğüne yakışmıyor.

Çizdiğim tablo umutsuzluklarla dolu… Ama ne var ki bütün eksik ve kusurlarına rağmen kanımca İstanbul dünyanın en güzel, en görkemli şehri.